Voorkomen van prostaatproblemen en testistumoren
Goedaardige prostaataandoeningen komen regelmatig voor bij niet gecastreerde reuen van middelbare tot oudere leeftijd. De oorzaak ligt bij de hormoonhuishouding bij ouder wordende reuen : de verhouding tussen testosteron en oestrogeen verandert. Dit is een normaal verouderingsproces. Deze goedaardige vergrotingen kunnen echter een grotere gevoeligheid voor complicaties opwekken : prostaatontsteking (prostatitis), abcessen en cysten (met vocht gevulde holtes). Kwaadaardige prostaataandoeningen (prostaatkanker) is eerder zeldzaam (minder dan 1% van alle maligniteiten bij de hond). Teelbalkanker en huidtumoren zijn de meest voorkomende vormen van kanker bij intacte reuen, ze komen zelfs 15 keer meer voor bij honden dan bij de mens. Een positieve noot is wel dat het sterftecijfer bij honden tgv teelbalkanker lager ligt aangezien de frequentie van metastases (uitzaaiingen) lager ligt mits tijdige chirurgische interventie.
Anatomie van de prostaat en testes
De prostaat is een accessoire geslachtsklier (bijkomende geslachtsklieren die een rol spelen bij de rijping van de zaadcellen en productie van het zaadvocht) die bij mannelijke dieren rond de plasbuis ligt. Deze bestaat uit 2 lobben. De grootte is afhankelijk van de leeftijd en castratie. Het vocht dat geproduceerd wordt door de prostaat zorgt voor een voedende, transporterende en antibacteriële functie. Bij een zaadlozing zullen de spermacellen vanuit de testis naar de prostaat gepompt worden; hier worden ze gemengd met het prostaatvocht en bij het samentrekken van de prostaat wordt het geheel via de plasbuis naar buiten geëjaculeerd. Bij pups zal de prostaat klein en onderontwikkeld zijn. Eens een reu de puberteit bereikt groeit de prostaat onder invloed van het mannelijk geslachtshormoon testosteron. Meestal is het deze groei die op oudere leeftijd voor problemen kan zorgen. De testikels zijn gelegen in het scrotum (de balzak) onder de anaalregio tussen de achterpoten. De testikels hebben 2 functies; enerzijds de productie van de spermacellen en anderzijds het produceren van hormonen waarvan testosteron het meest belangrijke is.
Prostaataandoeningen
Goedaardige prostaatvergroting = de benigne prostaathypertrofie (bph).
De meest gediagnosticeerde prostaataandoening is benigne prostaathypertrofie of BPH. Het is een leeftijd gerelateerde ziekte bij mannelijk intacte honden. De prostaat is 2 tot 6.5 keer groter dan bij normale honden uit dezelfde gewichtsklasse. Aangezien dit probleem veel vaker voorkomt dan prostaatkanker verdient het toch een kort woordje uitleg. Immers, meer dan 80% van honden ouder dan 5 jaar heeft er last van. Een vergrote prostaat is een goedaardige aandoening die ontstaat als de prostaat gaat groeien bij ouder wordende honden. Aangezien de prostaat onder het rectum en rond de plasbuis ligt kunnen symptomen met betrekking tot het urinestelsel optreden : bloed plassen (onafhankelijk van het urineren), niet kunnen plassen of moeilijk plassen. Ook kan de hond last krijgen van zijn maagdarmstel en afgeplatte stoelgang ontwikkelen. Daar de prostaat tegen het rectum duwt en deze op zijn beurt tegen de wervelkolom geduwd wordt, kan lintwormige stoelgang het gevolg zijn. Wanneer de prostaat pijnlijk is kunnen honden ook stijf of pijnlijk gaan lopen op de achterhand.
Bovenstaande radiografie toont een vergrote prostaat (cirkel) die het rectum plat duwt (pijl).
• Prostatitis Normaal is de prostaat redelijk beschermd tegen de bacteriën die kunnen opklimmen uit de urinewegen. Bij vergroting van de prostaat krijgen bacteriën meer kans om de weefsels te infecteren met een prostatitis (prostaatontsteking) tot gevolg. Vaak wordt het dier hier ziek van. Er kunnen ook abcessen in de prostaat ontstaan waardoor het dier duidelijk klachten zoals koorts, sloomheid en pijnlijkheid zal vertonen.
• Cysten Cysten zijn met vocht gevulde holtes die vaak optreden bij een te grote prostaat. Deze zijn goedaardig maar kunnen door hun grootte de klachten gaan verergeren. Wanneer ze te groot worden moeten ze soms operatief verwijderd worden.
Prostaattumoren
Zoals bovenstaand aangegeven komen prostaattumoren redelijk zeldzaam voor. Het grote verschil tov BPH is dat de prostaat onafhankelijk van het mannelijk geslachtshormoon zal groeien. Ze ontstaan bij middelgrote tot grote honden, vaker zelfs bij gecastreerde (!) dan intacte reuen. De symptomen zijn vaak hetzelfde als bij goedaardige groei van de prostaat maar sterker uitgesproken. Daarnaast zullen ze uitzaaiingen kunnen geven naar voornamelijk de longen.
Diagnose van prostaataandoeningen
- Op basis van de klinische symptomen. Daarnaast kan tijdens het klinisch onderzoek aan de hand van een rectale palpatie een symmetrisch vergrote prostaat vastgesteld worden. Om een vergrote prostaat in beeld te brengen kan men zowel gebruik maken van radiografie als van echografie.
- Op radiografie is een vergrote weke delen opaciteit zichtbaar in de buikholte (het caudaal abdomen) of in de bekkenholte. Soms is de blaas significant vergroot doordat ze niet meer efficiënt geledigd kan worden .
- Via echografie kan de exacte grootte gemeten worden alsook de vaststelling van cysten of andere abnormaliteiten.
- Dunne naald aspiraties kunnen uitgevoerd worden om meer detail te krijgen over de cellen maar …. bij enige twijfel van prostaatkanker mogen deze injecties absoluut niet uitgevoerd worden en zal een sondage met aspiratie van weefsel de meest veilige keuze zijn.
- Benigne prostaathypertrofie kan ook vastgesteld worden via onderzoek van het prostaatvocht. Men kan het prostaatvocht bekomen via sperma-afname (het opvangen van de zogenaamde ‘prostraatfractie ‘uit het sperma). Wanneer deze groen of gelig is moet er zeker onderzoek gedaan worden naar infectie. De aanwezigheid van vers bloed in het prostaatvocht kleurt het spermastaal helder rood en wijst op BPH.
Behandeling
- De behandeling van benigne prostaathypertrofie Een medicamenteuze behandeling (Ypozane®) kan een BPH sterk verminderen. In combinatie met chemische castratie kunnen de klachten 6 maanden tot 3 jaar wegblijven. Een definitieve behandeling kan uitgevoerd worden door je hond te castreren. Enkel bij het ontwikkelen van grote cysten is extra chirurgie noodzakelijk. In geval van prostatitis zal een langere antibioticabehandeling noodzakelijk zijn.
- De behandeling van prostaattumoren Prostaat verwijderen (prostatectomie) is niet succesvol wegens onacceptabele complicaties. Ook castreren heeft geen zin.
Prognose
In tegenstelling van BPH is de prognose bij prostaatkanker slecht. De overlevingstijd bedraagt slechts 1-3 maand.
Testikeltumoren
In tegenstelling tot prostaatkanker is testikelkanker wel een zeer vaak voorkomend probleem.
Predisponerende factoren
(factoren die de kans vergroten dat iemand bepaald gedrag zal vertonen) • Cryptorchidie Cryptorchidie is de officiële benaming waarbij de testis niet volledig afdalen tot in het scrotum (de balzak). Wanneer de testikel niet voldoende indaalt en blijft zitten in het lieskanaal spreken we van een inguinale binnenbal. Wanneer de bal blijft zitten in de buik heet dit een abdominale binnenbal. Testikels die in de lies of buik blijven zitten hebben een hogere incidentie op een tumorale ontwikkeling. Een testikel in de buik geeft ongeveer 14 keer meer kans op een tumorale ontwikkeling dan een testis die zich in de balzak bevindt.
- Leeftijd
Net zoals bij mensen ontwikkelen deze tumoren op oudere leeftijd met een gemiddelde van 10 jaar. - Ras
Bij Shetland sheepdogs en Collies worden testistumoren 5 keer meer gediagnosticeerd dan bij andere rassen. Rottweiliers en Flatcoated retrievers hebben proporties die 5 maal lager liggen dan gemiddeld. Ook boxers zouden een hoger risico hebben terwijl Labradors, beagles, kruisingen en teckels een lager risico lopen.
Meest voorkomende testikeltumoren
De 3 voornaamste tumoren zijn: een seminoma, leydigceltumor of interstitiële cel tumor en de Sertoli-cel-tumor. Belangrijk om te weten is dat 2 of zelfs meerder typen van neoplasiën (gezwel) kunnen voorkomen in 1 testikel.
• De Sertoli-cel-tumor Ongeveer 8% van de testikeltumoren behoort tot dit type. De Sertoli-cel tumor gaat uit van de Sertoli-cellen die in de wand van de zaadbuisjes liggen. Zij zorgen voor de voeding en rijping van de spermacellen en maken het oestrogeen hormoon aan. Deze tumor komt voornamelijk voor bij reuen ouder dan 10 jaar. Ongeveer 15% van de Sertoli-cel tumoren zijn kwaadaardig. De diagnose kan gemakkelijk gesteld worden omdat de testikel vaak groter en harder is dan de andere. Naast dit verschil treedt bij ongeveer 20% van de dieren het feminisatie-syndroom op. De hond zal als het ware “vervrouwelijken” door de verhoogde productie van oestrogeen :
- verlies van libido
- aantrekkelijk worden voor andere reuen
- geen interesse meer in loopse teven
- vergroting van de tepels
- ontwikkeling van melkklieren
- hyperpigmentatie van scrotum en preputium
- testiculaire verkleining van de niet-tumorale testikel
- atrofie van de penis (verschrompeling)
- afhangend preputium (voorhuid penis)
- kaalheid(alopecia). Deze zal altijd symmetrisch zijn en niet jeukend. Zowel de perineale zone (gebied tussen geslachtsdelen en anus) maar ook ventrale buikwand, flanken en nek kunnen betrokken zijn in dit proces.
Bovenstaande foto toont een reu met feminizing syndrome. Duidelijk is de de hyperpigmentatie, de symmetrische kaalheid en vergroting van de tepels. Daarnaast zien we een duidelijk verkleinde penis en testikels. Uit: Hnilica K.A., Patterson A.P. (2016). Small animal dermatology. Vierde editie. Elsevier, St. Louis, Missouri, 244-245.
Naast de uitwendige symptomen kunnen inwendige klachten ook aanwezig zijn. Deze inwendige klachten zijn eveneens het gevolg van een abnormale hoeveelheid aan oestrogeenproductie: onderdrukking van het beenmerg met bloedarmoede, verminderde stollingsneiging,… Hierdoor treden o.a. zwarte stoelgang, sufheid, bleke slijmvliezen, bloed in de urine, puntbloedingen op de huid, neusbloeden op. Meestal zijn deze tumoren goedaardig en zal castratie een definitieve oplossing bieden. In 10-15% zijn ze kwaadaardig en kunnen uitzaaiingen teruggevonden worden in de achterste lymfeknopen (lies, inguinaal en sub-lumbaal). Maar ook naar pancreas, lever, milt en nieren durven ze te metastaseren. Drie tot vier weken na castratie zullen de gevolgen van het ‘feminzing syndrome’ verdwijnen, zoniet wordt geadviseerd een nauwere inspectie op uitzaaiingen uit te voeren.
• Seminoma
Een seminoma is een snelgroeiende tumor in de teelbal. Ongeveer 42% van de testikeltumoren behoort tot dit type. De seminoma tumor gaat uit van de sperma-producerende cellen. Door de snelle groei worden er vaak op echografie holtes van necrose (afsterven van weefsel) waargenomen. Naast de vergroting van de testikel zullen er redelijk weinig extra klachten worden waargenomen op fertitilteitsproblemen na. In minder dan 10% zullen ze uitzaaiien. Indien ze uitzaaien kunnen ze wel in zowat alle organen worden teruggevonden.
Seminoma bij een hond. Foster R.A. (2012). Common lesions in the male reproductive tract of cats and dogs. Veterinary Clinics Small Animal practice 42, 527-545.
• Leydigceltumor
De Leydig-cel tumor is een goedaardige tumor die uitgaat van de Leydig-cellen die ook in de wand van de zaadbuisjes gelegen zijn. De Leydig-cellen produceren o.a. het mannelijk geslachtshormoon testosteron Leydig-cel tumoren geven over het algemeen weinig klachten en behoren tot ongeveer 50% van de testikeltumoren. Ze komen voornamelijk voor in normaal ingedaalde testikels. Leydigceltumoren zijn in tegenstelling tot de bovenstaande tumoren zeer klein, vaak kleiner dan 1cm waardoor ze lang onopgemerkt kunnen blijven. Toch kunnen ze door het invloed op hormoonproductie een zeer sterk en moeilijk mimiekgedrag vertonen.
Aandoeningen
- ‘Feminizing syndome’: ten gevolge van een te hoog oestrogeenproductie kan het optreden.
- Prostaataandoeningen
- Perineale adenoma’s of kliervergrotingen (perianaalklieren bevinden zich ter hoogte van de anus en de staartbasis, maar ook in de liesstreek en op het preputium) Op deze plaatsen kunnen tumoren optreden.
- Perineale hernia’s (een verslapping of verzakking van spieren rond de endeldarm). Deze hernia komt vaak voor bij vergrote prostaat. Tijdens de stoelgang kan de prostaat mee in de bekkenholte geperst worden. Hierdoor heeft de hond de neiging om nog meer te persen. De spieren naast de endeldarm kunnen dan kleiner worden of verslappen en ontstaat er een uitstulping in de endeldarm. Uiteindelijk hoopt zich hier een bol ontlasting op die moeilijk door de anus kan passeren.
Heeft je huisdier last van één van deze aandoeningen kan er best toch een uitgebreide echo uitgevoerd worden om een Leydigceltumor uit te sluiten. Deze tumoren zijn goedaardig waardoor castratie curatief is.
Diagnose
- Via een klinisch onderzoek: palpatie van de testes. Sertolicellen worden 2-15cm en seminomas 1-10 cm waardoor ze gemakkelijk opgemerkt worden. Leydigceltumoren zijn kleiner waardoor ze minder vaak gediagnostiseerd worden.
- Via rectaal onderzoek kan de grootte van de prostaat bepaald worden, deze gaat namelijk groeien onder invloed van de hormonen. Ook de regionale lymfeknopen kunnen gecontroleerd worden op grootte en vorm.
- Sperma-onderzoek kan meer informatie geven. Voornamelijk primaire defecten kunnen in de spermacellen opgemerkt worden.
- Echografie van de testis kan kleine nodules weergeven. Een normale testis is mooi uniform van structuur op echografie. Centraal is een dunne hyperechogene (witte) lijn zichtbaar, dit is het mediastinum en geeft het midden van de testis aan. Bij tumorale processen kan het mediastinum verplaatst zijn. Met echografie kan men niet oordelen over welk type tumor het gaat maar men kan wel een onderscheid zien tussen tumorale en niet-tumorale processen zoals ontstekingen, torsies,.. Een buikecho kan gebruikt worden om uitzaaiingen op te sporen in de lymfeknopen en andere organen. Ook kan de prostaat weer in beeld gebracht worden om veranderingen op te sporen.
- Een histologisch onderzoek van verwijderde testis is aangewezen. Op deze manier kan geïdentificeerd worden om welk type tumor het gaat (goed-of kwaadaardig).
- Dunne naald aspiraten kunnen gebruikt worden om uit te maken of er regionale of verder afgelegen metastases (uitzaaiingen) aanwezig zijn. (zie onderstaande foto’s)
- Een bloedonderzoek kan een onderdrukt beenmerg visualiseren door het te kort ook rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes.
- Radiografie wordt aangeraden om metastases in borstholte en buik op te sporen.
Leydigceltumor met zeer ronde kernen met meerdere nucleoli en een overvloedige hoeveelheid aan cytoplasma. Uit:Dinescu G., Nicola S., Fundatianu I.C., Constantinescu C., Ciobotaru E. (2015). Male genital system lesions in dogs diagnosed by cytological examination. Scientific Works. C Series. Veterinary Medicine 61 (1), 142-145.
Behandeling
Wanneer er nog geen uitzaaiingen zijn is de behandeling eenvoudig: een castratie. Wanneer het een fokreu betreft kan een unilaterale castratie (één teelbal wegnemen) worden uitgevoerd. Belangrijk is wel dat de andere testis grondig geïnspecteerd wordt en liefst meerdere malen met tussenperiodes van enkele maanden. Reuen die leiden aan Sertoli-cel tumoren waarbij beenmergsuppressie (achteruitgang van de beenmergfunctie) aanwezig is zal ondersteunende therapie noodzakelijk zijn zoals vloeistoftherapie, breedspectrum antibiotica, eventuele bloedtransfusies. Bij de aanwezigheid van metastasen is castratie een eerste stap maar zal bijkomende chemotherapie noodzakelijk zijn om de levensduur te verlengen.
Prognose
Wanneer uitzaaiingen of beenmergonderdrukking afwezig zijn is de prognose goed aangezien een castratie dan curatief is. Bij erge beenmergsuppressie is de mortaliteit bijna 70%. Metastases die secudair behandeld worden met chemotherapie geven een overlevingsduur van gemiddeld 5 maanden.
